آخر زمان به معنای واپسین دوران از دنیا است که به قیامت می پیوندد. این بدان معناست که دنیا دارای پایانی است و زمان آن به سر خواهد آمد و چیزی از دنیا بر جا نخواهد ماند.
دوره پایانی دنیا
واژه «آخرالزمان» در قرآن به کار رفته است، اما مطالب گوناگونی درباره
این موضوع از آیات می توان برداشت کرد. قرآن به طور کلی، جهانیان را به دو
بخش پیشینیان (الاولین، المستقدمین) و پسینیان «الاخرین، المستخرین» دسته
بندی کرده است. (واقعه: 13 و 39 و 49؛ حجر: 24) افزون بر آن، آیاتی در قرآن
از میراث رسیدن زمین به صالحان و مستضعفان، پیروزی نهایی حق بر باطل و
گسترش اسلام در سر تا سر جهان سخن می گوید که پس از وقوع بلاها و فتنه های
بسیار محقق می شود. «اعراف: 128؛ نور: 55؛ قصص: 5؛ فتح:28 و ....» این آیات
با دوره پایانی دنیا ارتباط دارند و برخی نشانه های قیامت که از آن به
«اشراط الساعه» تعبیر شده است، (محمد:18) در این بخش واقعند. در روایات و
تفاسیر، هنگام بر شمردن نشانه های آخرالزمان از «اشراط الساعه» نیز سخن به
میان آمده است. از این رو، برای جدایی این دو، موضوع اول به حوادث و تحولات
اجتماعی در واپسین دوره حیات بشری اختصاص یافته است که معمولاً در کتاب
هایی با عنوان «الملاحم والفتن» و کتاب های مربوط به غیبت امام زمان بررسی
می شوند. اشراط الساعه نیز به حوادث طبیعی و دگرگونی های کیهانی در آستانه
قیامت، مانند: طلوع خورشید از مغرب، پوشیده شدن آسمان از دود، تاریک شدن
خورشید و ماه و ستارگان، متلاشی شدن کوه ها و ... محدود شده است.
تعبیر «الیوم الاخر» که در قرآن، فراوان به کار رفته، با جهان آخرت،
مترادف و ناظر به این واقعیت است که زندگانی آن جهان، در پی حیات دنیایی،
سرانجام نهایی آن است. در نتیجه، این اصطلاح نیز به بحث «آخرالزمان» مربوط
نمی شود.
از آن جا که مفهوم «آخر»، نسبی است و در تاریخ انقراض دنیا اختلاف
فراوانی وجود دارد و قرآن نیز از تعیین وقتی مشخص برای آن پرهیز کرده است.
(لقمان: 34؛ احزاب: 63 و زخرف: 85) محدود آخرالزمان به دقت قابل اندازه
گیری نیست. با این حال، با استفاده از روایات می توان بعثت پیامبر خاتم را
سرآغاز دوره «آخرالزمان» دانست. البته در بیش تر روایات، آخرالزمان به دوره
پایانی مقارن با ظهور امام مهدی ارواحنا له الفداء اطلاق شده است. بشر به
مقتضای حب ذات و طبیعت جست و جو گر خود، همواره به سرانجام دنیا می
اندیشیده است. همه ادیان الهی و بیشتر مکتب های بشری، درباره پایان تاریخ
اظهار نظر کرده اند. در همه پیش گویی های مربوط به آخرالزمان، خبرهای
وحشتناک و نگران کننده ای وجود دارد، ولی بر این امر اتفاق نظر است که
پایان کار بشر، روشن و سعادت آمیز است.
دیدگاه کلی قرآن درباره پایان تاریخ
دیدگاه قرآن درباره سرانجام بشر، دیدگاهی خوش بینانه است و پایان دنیا،
پایانی روشن و سعادت آمیز دانسته شده است. سرانجام سعادتمند جهان، همان
تحقق کامل غرض از آفرینش انسان هاست.
که چیزی جز عبادت خداوند نخواهد بود: «و ما خلقت الجن و الانس الا
لیعبدون» (ذاریات: 56) عبودیت الهی در سطوح گوناگون فردی و اجتماعی آن،
براساس برنامه ریزی خداوند و در چارچوب اصل اختیار واقع شده و بیش تر انسان
ها از آن بهره مند می شوند: «وعدالله الذین امنوا منکم و عملوا الصالحات
لیستخلفنهم فی الارض ... و لیمکنن لهم دینهم الذی ارتضی لهم و لیبدلنهم من
بعد خوفهم امنا یعبدوننی لایشرکون بی شیئا» (نور: 55) و «هو الذی ارسل
رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله» (توبه: 33؛ فتح: 28 وصف: 9)
در روایات متعدد، دوره آخرالزمان و مردم آن، با وجود وقوع فتنه ها و
آشوب های بسیار، بهترین زمان و بهترین مردم معرفی شده اند. بنابراین، میان
دیدگاه خوش بینانه اسلام درباره پایان تاریخ و ظهور آفت های اجتماعی بسیار
در آن دوره، هیچ گونه منافاتی وجود ندارد. برخی پیامبران نیز به دلیل فضیلت
مردم آخرالزمان، از خداوند خواسته اند که نام و راهشان در میان آنان جاوید
بماند. (شعراء: 84)
از مجموعه مباحث می توان نتیجه گرفت که دوره اسلامی، همان دوره
آخرالزمان است که دیدگاه مثبت اسلام درباره پایان تاریخ، در عصر ظهور امام
مهدی ارواحنا له الفداء به طور کامل محقق خواهد شد.
